Tryater en zeven andere theatergezelschappen krijgen subsidie vanuit het Creative Europe Fund van de Europese Unie voor het internationale samenwerkingsproject phōnē (Grieks voor ‘stem/spraak’). Het driejarige project – waarvan Tryater penvoerder is – verbindt mensen die tot een taalminderheid behoren over taal- en cultuurgrenzen heen. De gezelschappen werken voor, met en over deze taalgemeenschappen. Het project leidt onder meer tot acht hedendaagse, professionele theaterproducties in 2024.

De gezelschappen hebben met elkaar gemeen dat ze allemaal spelen in een regionale en/of minderheidstaal. Zij geven de minderheidstaalsprekers daarmee een stem en waarborgen culturele en taalkundige diversiteit in Europa. Het project phōnē versterkt dit streven en biedt de gezelschappen een platform voor kennis en uitwisseling.

Nieuwe stukken en community-festival

Het project bestaat in hoofdlijnen uit twee onderdelen: het schrijven en naar elkaars minderheidstaal vertalen van nieuwe toneelstukken enerzijds en het samenwerken van verschillende generaties amateurspelers anderzijds. Dat levert nieuwe theaterproducties in minderheidstalen op en een internationaal community-festival. Vanuit Tryater neemt schrijver Wessel de Vries (o.a. Under Wetter) deel aan het schrijverstraject. In 2023 start de werving van amateurspelers voor de internationale uitwisseling. Daarnaast komen er onder andere Europa-brede pod- en vodcasts voor het publiek en bewezen werkmethodes en voorbeelden voor theater in minderheidstalen.

Deelnemende gezelschappen

De deelnemende gezelschappen zijn naast Tryater (Nederland / Fries): Deutsch-Sorbisches Volkstheater Bautzen (Duitsland / Sorbisch), Teatrul Evreiesc de Stat (Roemenië / Jiddisch), Fibin To (Ierland / Iers), Stadttheater Bruneck (Italië / Ladinisch), Teatr Piba (Frankrijk / Bretons), Centro Dramático Galego (Spanje / Galicisch) en Kven national theatre (Noorwegen / Kven). Bij het project zijn naast de genoemde gezelschappen de universiteit Leipzig betrokken voor de onderlinge vertalingen (van de ene minderheidstaal naar de andere) en Hanzehogeschool Groningen voor de evaluatie.

Bekijk de website van het project.

Begin september ging weer een nieuwe delegatie van Tryater op avontuur voor het PHONE project. Ditmaal ging de reis naar het hoge Noorwegen, the arctic zoals ze het wel noemen. Hier spreken nog rond de 2000 mensen de minderheidstaal Kven. Samen met het gezelschap uit Brest (Frankrijk) en natuurlijk die van Noorwegen werd er 3 dagen intensief gewerkt aan het uitwisselen van ideeën en talen met als conclusie de International Theatre Afternoon. In samenwerking met een vertaler naar het Kven is de Friese voorstelling Thûsblaze met Brecht Wassenaar en Wimmie Roukema- van der Meer onderhanden genomen. Hierbij is samen met de vertaalster gewerkt aan de mogelijkheid voor het publiek om Thûsblaze te beleven in zijn originele taal, Fries. Hiervoor werd een Noorse vertaling gemaakt en verwerkt voor ondertiteling en was er een nauwe samenwerking met de Kven vertaalster die live de voorstelling mee vertaalde. Een uniek moment waarbij de barrière van taalverschillen overbrugd werd en we van elkaars voorstellingen konden genieten zonder de taal in de voorstelling aan te passen.

Daarnaast was er de ruimte om ook meer te kunnen uitwisselen over elkaars culturen. Zo gingen de gezelschappen naar een voorstelling gemaakt door kinderen in de Kven taal, werden er verhalen uitgewisseld over de geschiedenis van onze talen, en kregen wij als gasten de kans om ons onder te dompelen in de cultuur door het leren van volksdansen en het meezingen met live folkmuziek. Met als kers op de taart, het noorderlicht dat de gezelschappen iedere avond verlichtte voor het slapen gaan. Een bijzondere uitwisseling waarbij de gezelschappen weer een stapje dichterbij elkaar zijn gekomen!

Zo kijken we alweer terug naar één van de laatste uitwisselingen voor het PHONE project voor dit seizoen.

Als onderdeel van het Europese minderheidstalenproject Phōnē maakt Romke Gabe Draaijer voor Tryater deze eigenzinnige voorstelling, samen met mensen die een Friese streektaal of een taalvariant spreken. In tien repetities werkte de groep toe naar een humoristische uitvoering met een filosofisch rafelrandje: in It lêste wurd maken we het definitieve afscheid van de Friese taal mee, waarbij de dialecten en kleine talen van de provincie de tweede Rijkstaal begraven.

We komme de seal yn, de stuollen netsjes yn it gelid. Kofje en koeke binne efter de kiezzen. Sprekkers skrabje de kiel. Yn de kiste leit de taal. De dialekten en streektalen sizze it Frysk hjoed farwol

Het stuk komt met input van experts uit de Friese taalwereld en met de creatieve inzet van de deelnemende amateurs tot stand. Een bijzonder experiment, uitgevoerd met liefde voor de taal.  

In september 2023 kwamen theatermakers uit Brest (Bretons),  Galway (Iers), Brüneck (Ladinisch), Bautzen (Sorbisch), Storslett (Kvääni), Boekarest (Jiddisch) en Santiago de Compostella (Galicisch) samen in Santiago de Compostela om elkaar te vertellen over de voorstellingen die ze komend jaar in het kader van het phōnē-project zullen maken. Elke theatermaker hield een inspirerende presentatie van zijn/haar manier van werken en manier van regisseren. Voor het eerst kregen de theatermakers een inkijkje in elkaars plannen voor de voorstellingen die komend jaar gemaakt zullen worden. Er waren een hoop interessante overeenkomsten, net als boeiende verschillen. Op de laatste dag werd ook gesproken over de toekomst van het phōnē-project en hoe de diverse theatergezelschappen in de toekomst met elkaar verbonden kunnen blijven, want iedereen onderschrijft het belang van de uitwisseling die in het kader van het phōnē-project tot stand is gebracht.

Wessel de Vries vertelde in Santiago de Compostela over de vorderingen van het Fanfare-drieluik en nam zijn collega-theatermakers mee in de werkwijze en plannen van Tryater. Hij was ook in Santiago de Compostela omdat hij als regisseur in 2024 de voorstelling Let the little children come to me van toneelschrijfster Inger Birkelund zal maken voor het Kvääni National Theatre in Storslett (Noorwegen). Op 22 en 23 juni 2024 verwelkomt Tryater het Kvääni National Theatre uit Noorwegen en Teatr Piba uit Bretagne in Leeuwarden, waar zij (een deel van) hun phōnē-voorstellingen zullen tonen. 

Conferentie Bautzen juli 2023

Begin juli reisde een delegatie van Tryater af naar het Duitse Bautzen. Dat ligt in de deelstaat Saksen, bij de Tsjechische grens, naast Duits wordt er Sorbisch gesproken en in die taal theater gemaakt. Het Deutsch-Sorbisches Volkstheater was vier dagen lang de plaats voor een conferentie over het werken met de kleine taal en hoe we elkaar als instituten kunnen versterken. Naast de acht Europese deelnemende partijen waren er interessante gasten: theatermakers uit Canada, Hawaiï en Australië – laat ons hen ‘oorspronkelijke bewoners’ noemen – die vertelden en uitwisselden over hun taal en cultuur, en hoe hun artistieke werk daar een drager van is. Hele andere achtergronden als die van ons, dat kun je je wel voorstellen. En toch verbindt theater ons. Niet voor niks zijn uit dit lange weekend weer interessante samenwerkingen voortgekomen: daarover later meer!

Internationaal gezelschap toneelschrijvers in Leeuwarden

De laatste dagen van november waren toneelschrijvers van de acht gezelschappen die deelnemen aan het driejarige project phōnē te gast bij Tryater. Ze hebben masterclasses gevolgd, kennis uitgewisseld en afspraken gemaakt voor onderlinge residenties. Vanuit Tryater neemt Wessel de Vries deel aan het project.

De gezelschappen – gevestigd in onder meer Bretagne (Frankrijk), Galicië (Spanje) en Zuid-Tirol (Italië) – hebben met elkaar gemeen dat ze spelen in een regionale en/of minderheidstaal. Voor het project ontwikkelt elk gezelschap in 2023-2024 een nieuwe toneeltekst, die met behulp van Universiteit Leipzig ook naar de andere minderheidstalen wordt vertaald. In Leeuwarden maakten de schrijvers kennis met elkaar, onder meer door samen aan opdrachten te werken. Ze volgden daarnaast workshops en masterclasses van theatermaker/schrijver Tjeerd Bischoff (over onderzoek als onderdeel van het schrijfproces), archeoloog/antropoloog Judith van der Elst (de relatie taal-landschap), theatermaker/kunstactivist Richard Hurford (het werken met communities) en Sabine Asmus (de kunst van het vertalen). De gasten verkenden op zondagmiddag het Friese landschap; ze bezochten onder meer Moddergat en Houtwiel.

In 2023 gaan de schrijvers aan de slag met hun eigen stuk en bezoeken ze elk twee andere gezelschappen om samen te werken en inspiratie op te doen. Per gezelschap worden in 2024 niet alleen de eigen stukken opgevoerd, ook wordt er een avond georganiseerd waarin delen van de andere theaterteksten worden gebracht. Naast het schrijven en vertalen van nieuwe theaterteksten in minderheidstalen, staat binnen phõnē het samenwerken van verschillende generaties amateurspelers centraal. Voor dit tweede onderdeel start in 2023 de werving van amateurspelers ten behoeve van een internationaal communityfestival.