"Het gevoel van Astrid Lindgren"

17 12 2019

“Everything great that ever happened in this world happened first in somebody’s imagination.”

(Astrid Lindgren, uit dankwoord na ontvangst van de Hans Christian Andersenprijs in 1958)

DOOR NINA THUNNISSEN, DRAMATURG TRYATER

De wereldberoemde schrijfster Astrid Lindgren (1907-2002) groeide op in het idyllische Zweedse dorpje Näs. Lindgren schreef op jonge leeftijd al verhalen, maar debuteerde pas als kinderboekenschrijfster in 1944. Ze was op dat moment 37 jaar en voornamelijk druk met de zorg voor haar twee kinderen. In 1945 brak Lindgren door met Pippi Langkous, gebaseerd op een verhaal dat zij voor haar dochter verzon.

Pippi Langkous was een revolutionair werk voor die tijd. Tot dan toe dienden Zweedse kinderboeken vooral een pedagogisch doel. Ze waren vaak sterk moralistisch. Lindgren brak een lans voor een heel ander soort jeugdliteratuur. Ze pleitte voor een respectvolle benadering van het kind, door zijn gevoelens en verlangens serieus te nemen. In Lindgrens verbeeldingsrijke boeken wordt de belevingswereld van kinderen van binnenuit beschreven, zonder volwassen commentaar. Terugkerende thema’s zijn de behoefte aan vriendschap, loyaliteit en liefde. Lindgrens werk is daarom universeel en tijdloos.

Al vele generaties in Nederland hebben Lindgrens sterke, gekke en vrolijke personages omarmd. Iedereen kent Pippi, Ronja en de gebroeders Leeuwenhart. Veel minder bekend is Karlsson van het dak (Karlsson verscheen in een reeks van drie boeken, oorspronkelijk in 1955, 1962 en 1968). Dat is opmerkelijk, want in andere landen is deze atypische held mateloos populair. In Rusland is Karlsson zelfs bekender dan Pippi! Tryater laat het publiek kennismaken met Karlsson en zijn jonge vriendje Erik, voor het eerst in de Nederlandse theatergeschiedenis.

Karlsson is een klein, dik mannetje met een propeller op zijn rug. Hij kan vliegen als de beste en woont in een klein huisje op het dak, ergens in Stockholm. Karlsson wordt ook wel Pippi’s mannelijke evenknie genoemd: hij is net zo uniek en eigengereid als zij. Karlsson doet wat Karlsson wil. Er is niemand die hem tegenhoudt, want familie en vrienden lijkt hij niet te hebben. Karlsson is niet erg sympathiek, vaak irritant, humeurig en opschepperig, maar óók ontzettend grappig. Karlsson speelt op een onnavolgbare manier met taal en argumenten. Het is haast onvoorstelbaar dat hij echt bestaat… Op een dag vliegt Karlsson binnen bij de jonge, schuchtere Erik. Eriks doodgewone leventje zal daarna nooit meer hetzelfde zijn.

Veel van Lindgrens verhalen stralen de warmte en geborgenheid uit die zij in haar vroege jeugd heeft ervaren. Tegelijkertijd spreekt uit haar oeuvre de drang naar avontuur en vrijheid. Zonder verbeelding is het leven kleurloos, lijkt Lindgren te willen zeggen. Ze geeft haar personages de moed en kracht om hun eigen pad te kiezen, net als zijzelf deed. Ook Karlsson van het dak bevat deze combinatie van elementen, die het verhaal onweerstaanbaar maken voor jong en oud.

>> Boek hier tickets voor Karlsson fan it dak, van 19 t/m 30 december in Stadsschouwburg De Harmonie.

Astrid Lindgren werd in 1907 als Astrid Ericsson geboren in het Zuid-Zweedse Småland. Met haar ouders, broer, zusjes en het personeel woonde ze op een roodgeschilderde boerderij. Ze moest vaak meehelpen op het land, maar kon ook uitbundig spelen in deze prachtige boerenomgeving. ‘We speelden zo intensief dat het een wonder is dat we het hebben overleefd’, schreef ze later over deze periode. Lindgren stond in haar tienerjaren bekend als rebels. Ze hield van uitgaan en dansen en knipte haar haar kort, volgens de laatste mode. Op 18-jarige leeftijd kwam er abrupt een einde aan Lindgrens gelukkige jeugd, door een ongeplande zwangerschap. De vader van haar buitenechtelijke kind gaf leiding aan de plaatselijke krant waarvoor Lindgren schreef.

Onconventioneel als ze was, koos Lindgren ervoor om niet met deze man te trouwen. Om dorpsroddels te vermijden, verhuisde ze naar Stockholm en bracht haar buitenechtelijke zoontje onder bij een pleegmoeder in Denemarken. Na haar huwelijk met Sture Lindgren kon zij zoon Lasse in huis nemen. Met de geboorte van dochter Karin was het gezinsgeluk compleet. Mede door deze gebeurtenis heeft Lindgren in haar boeken altijd aandacht voor de kinderlijke behoefte aan veiligheid en geborgenheid. Tegelijkertijd zijn veel van de personages in haar boeken even onconventioneel en avontuurlijk als zij. Net als Lindgren spelen en fantaseren zij alsof hun leven ervan afhangt.

Lindgrens carrière als kinderboekenschrijfster nam een vlucht toen haar kinderen al wat ouder waren. Na het verschijnen van Pippi Langkous was Lindgren op slag een beroemdheid. In de jaren ’40 en ’50 produceerde ze een enorme hoeveelheid kinderboeken in de ochtenduren. ’s Middags werkte ze als kinderboekenredacteur voor haar uitgeverij. Daarnaast vond ze tijd om te reizen en zich op allerlei manieren politiek uit te spreken.

Lindgren was nooit bang om haar mening te geven. In 1992 kondigde Lindgren aan te stoppen met schrijven, omdat haar ogen te slecht werden. Tien jaar later overleed ze op 94-jarige leeftijd in haar appartement in Stockholm.